LOUIS LEWANDOWSKI
Muzykę Louisa Lewandowskiego przypominamy podczas wielu koncertów. Na zdjęciu wykonuję ją razem z Chórem VRC pod dyrekcją Joanny Malugi w Muzeum POLIN w Warszawie.
LOUIS LEWANDOWSKI (1821 - 1894)
Encyklopedia Britannica określa Louisa Lewandowskiego jako polskiego kompozytora, choć pozostałe leksykony klasyfikują go jako twórcę niemiecko-żydowskiego[1].
Louis Lewandowski urodził się w 1821 roku we Wrześni leżącej na terenie ówczesnego Wielkiego Księstwa Poznańskiego, które zostało utworzone w 1815 roku z części terenów Księstwa Warszawskiego[2]. W wieku trzynastu lat, wskutek śmierci matki i skrajnego ubóstwa rodziny, Lewandowski przeniósł się do Berlina, aby pracować jako śpiewak w chórze kantora Aschera Liona. Podczas pobytu w stolicy Prus Lewandowski został przedstawiony Aleksandrowi Mendelssohnowi, który został jego patronem i którego wsparcie umożliwiło mu wstąpienie do berlińskiej Królewskiej Akademii Sztuk – uczelni, która wcześniej nie przyjmowała żydowskich studentów. Lewandowski studiował tam między innymi u Carla Friedricha Rungenhagena (1778–1851), wicedyrektora Sing-Akademie w Berlinie, nauczyciela Stanisława Moniuszki, jednego z ówczesnych czołowych nauczycieli kompozycji[3].
Studia Lewandowskiego w Akademii przerwała trwająca kilka lat wyniszczająca choroba nerwowa. Już będąc chorym, uczestniczył w koncercie słynnego hazzana Hirscha Weintrauba. Jego aranżacje muzyki liturgicznej wywarły na młodym studencie tak wielkie wrażenie, że od tego momentu postanowił skoncentrować swoje wysiłki na tworzeniu muzyki synagogalnej. W 1844 roku Lewandowski został zatrudniony w Starej Synagodze w Berlinie, gdzie założył i prowadził chór. Jako chórmistrz pracował tam przez dwadzieścia cztery lata, przygotowując wykonania głównie kompozycji Salomona Sulzera, a także wprowadzając do repertuaru niektóre z własnych, wczesnych kompozycji chóralnych w układzie czterogłosowym.
W 1866 roku Lewandowski otrzymał honorowy tytuł Królewskiego Dyrektora Muzycznego. W tym samym roku, czyli dwa lata po oddaniu do użytku Nowej Synagogi w Berlinie, został dyrektorem jej nowego chóru. Pracował również jako nauczyciel, między innymi w Żydowskim Seminarium Pedagogicznym, a także pełnił funkcję honorowego prezesa Stowarzyszenia Kantorów. W 1890 roku Królewska Akademia Sztuk przyznała mu tytuł profesora. Do tego czasu Lewandowski stał się niezwykle popularną postacią żydowskiego życia muzycznego, również ze względu na swoją działalność organizatorską i wykształcenie wielu prominentnych kantorów[4].
Twórczość Lewandowskiego ukształtowały nie tylko prądy reformatorskie żydowskiego życia religijnego, lecz także wyjątkowy instrument, który miał do dyspozycji w swojej pracy. Obok synagogalnych chórów i kantorów w synagogach berlińskich powszechna była już obecność organów, w tym największego instrumentu synagogalnego w ówczesnym czasie, czyli organów w Nowej Synagodze przy Oranienburgerstrasse. Na tej bazie Lewandowski wprowadził stały akompaniament organowy w swoich utworach, a także stworzył jedne z najbardziej znaczących solowych utworów organowych o charakterze sakralnym.
W 1871 roku Lewandowski opublikował Kol Rinah U’Tfillah (Głos pieśni i modlitwy) – kompletny zbiór muzyki do wykonywania w Szabat i święta. Jego przełomowe dzieło, Todah W'simrah (Dziękczynienie i pieśń)[5], to zbiór opublikowany w dwóch tomach z lat 1876–1882, zawierający muzykę synagogalną na głos solowy, chór i opcjonalny akompaniament organowy. Do dziś oba zbiory wykorzystywane są do oprawy muzycznej nabożeństw w synagogach, między innymi w słynnej Synagodze przy Pestalozzistrasse w Berlinie, gdzie liturgiczne utwory Lewandowskiego oraz opracowania jego modlitw wykonywane są przez kantorów, chór oraz organy.
Lewandowski napisał kilka zbiorów utworów organowych. Pierwszym z nich były Fünf Fest-Präludien op. 37 z 1871 roku. Kilka kompozycji na organy solo bez tytułów stanowi aneks do drugiego tomu Todah W’simrah. Utwory te powstały na zamówienie gmin żydowskich w Norymberdze, Monachium i Szczecinie i były przeznaczone do wykonywania w momencie cichej modlitwy w trakcie liturgii – stąd ich zróżnicowana długość, a także możliwość podziału ich na fragmenty i wybiórczego wykonania.
Poza wyżej wymienionymi utworami kompozytor wydał zbiory utworów przeznaczonych na instrument klawiszowy (organy, harmonium lub fortepian): Neun kleine Stücke für Harmonium, Orgel oder Klavier op. 44 (1891) oraz Synagogen-Melodien für Harmonium, Orgel oder Klavier op. 47 (1895)[6].
Louis Lewandowski zmarł 3 lutego 1894 roku. Jego grób znajduje się w alei zasłużonych na żydowskim cmentarzu Berlin Weissensee.
[1] www.britannica.com/biography/Louis-Lewandowski, dostęp z dnia 11.03.2020.
[2] www.pw.ipn.gov.pl/pwi/historia/kulisy-powstania-wielko/8548,Wielkie-Ksiestwo-Poznanskie-Polacy-Niemcy-pruska-polityka-1815-1914.html, dostęp z dnia 11.03.2020.
[3] www.chronologia.pl/biogram-ruca17780927b0.html, dostęp z dnia 11.03.2020.
[4] www.jewishencyclopedia.com/articles/9915-lewandowski-louis, dostęp z dnia 11.03.2020.
[5] L. Lewandowski, Todah W'simrah, Ed. Bote & G. Bock, Berlin 1876.
[6] T. Frühauf, German-Jewish Organ Music…, op. cit., s. XII.
