top of page

LOUIS LEWANDOWSKI

MStarowieyska-42.jpg

Muzykę Louisa Lewandowskiego przypominamy podczas wielu koncertów. Na zdjęciu wykonuję ją razem z Chórem VRC pod dyrekcją Joanny Malugi w Muzeum POLIN w Warszawie.

LOUIS LEWANDOWSKI (1821 - 1894)

Encyklopedia Britannica określa Louisa Lewandowskiego jako polskiego kompozytora, choć pozostałe leksykony klasyfikują go jako twórcę niemiecko-żydowskiego[1].

​

Louis Lewandowski urodziÅ‚ siÄ™ w 1821 roku we WrzeÅ›ni leżącej na terenie ówczesnego Wielkiego KsiÄ™stwa PoznaÅ„skiego, które zostaÅ‚o utworzone w 1815 roku z części terenów KsiÄ™stwa Warszawskiego[2]. W wieku trzynastu lat, wskutek Å›mierci matki i skrajnego ubóstwa rodziny, Lewandowski przeniósÅ‚ siÄ™ do Berlina, aby pracować jako Å›piewak w chórze kantora Aschera Liona. Podczas pobytu w stolicy Prus Lewandowski zostaÅ‚ przedstawiony Aleksandrowi Mendelssohnowi, który zostaÅ‚ jego patronem i którego wsparcie umożliwiÅ‚o mu wstÄ…pienie do berliÅ„skiej Królewskiej Akademii Sztuk – uczelni, która wczeÅ›niej nie przyjmowaÅ‚a żydowskich studentów. Lewandowski studiowaÅ‚ tam miÄ™dzy innymi u Carla Friedricha Rungenhagena (1778–1851), wicedyrektora Sing-Akademie w Berlinie, nauczyciela StanisÅ‚awa Moniuszki, jednego z ówczesnych czoÅ‚owych nauczycieli kompozycji[3].

​

Studia Lewandowskiego w Akademii przerwała trwająca kilka lat wyniszczająca choroba nerwowa. Już będąc chorym, uczestniczył w koncercie słynnego hazzana Hirscha Weintrauba. Jego aranżacje muzyki liturgicznej wywarły na młodym studencie tak wielkie wrażenie, że od tego momentu postanowił skoncentrować swoje wysiłki na tworzeniu muzyki synagogalnej. W 1844 roku Lewandowski został zatrudniony w Starej Synagodze w Berlinie, gdzie założył i prowadził chór. Jako chórmistrz pracował tam przez dwadzieścia cztery lata, przygotowując wykonania głównie kompozycji Salomona Sulzera, a także wprowadzając do repertuaru niektóre z własnych, wczesnych kompozycji chóralnych w układzie czterogłosowym.

​

W 1866 roku Lewandowski otrzymaÅ‚ honorowy tytuÅ‚ Królewskiego Dyrektora Muzycznego. W tym samym roku, czyli dwa lata po oddaniu do użytku Nowej Synagogi w Berlinie, zostaÅ‚ dyrektorem jej nowego chóru. PracowaÅ‚ również jako nauczyciel, miÄ™dzy innymi w Å»ydowskim Seminarium Pedagogicznym, a także peÅ‚niÅ‚ funkcjÄ™ honorowego prezesa Stowarzyszenia Kantorów. W 1890 roku Królewska Akademia Sztuk przyznaÅ‚a mu tytuÅ‚ profesora. Do tego czasu Lewandowski staÅ‚ siÄ™ niezwykle popularnÄ… postaciÄ… żydowskiego życia muzycznego, również ze wzglÄ™du na swojÄ… dziaÅ‚alność organizatorskÄ… i wyksztaÅ‚cenie wielu prominentnych kantorów[4].


Twórczość Lewandowskiego uksztaÅ‚towaÅ‚y nie tylko prÄ…dy reformatorskie żydowskiego życia religijnego, lecz także wyjÄ…tkowy instrument, który miaÅ‚ do dyspozycji w swojej pracy. Obok synagogalnych chórów i kantorów w synagogach berliÅ„skich powszechna byÅ‚a już obecność organów, w tym najwiÄ™kszego instrumentu synagogalnego w Ã³wczesnym czasie, czyli organów w Nowej Synagodze przy Oranienburgerstrasse. Na tej bazie Lewandowski wprowadziÅ‚ staÅ‚y akompaniament organowy w swoich utworach, a także stworzyÅ‚ jedne z najbardziej znaczÄ…cych solowych utworów organowych o charakterze sakralnym.

​

W 1871 roku Lewandowski opublikowaÅ‚ Kol Rinah U’Tfillah (GÅ‚os pieÅ›ni i modlitwy) – kompletny zbiór muzyki do wykonywania w Szabat i Å›wiÄ™ta. Jego przeÅ‚omowe dzieÅ‚o, Todah W'simrah (DziÄ™kczynienie i pieśń)[5], to zbiór opublikowany w dwóch tomach z lat 1876–1882, zawierajÄ…cy muzykÄ™ synagogalnÄ… na gÅ‚os solowy, chór i opcjonalny akompaniament organowy. Do dziÅ› oba zbiory wykorzystywane sÄ… do oprawy muzycznej nabożeÅ„stw w synagogach, miÄ™dzy innymi w sÅ‚ynnej Synagodze przy Pestalozzistrasse w Berlinie, gdzie liturgiczne utwory Lewandowskiego oraz opracowania jego modlitw wykonywane sÄ… przez kantorów, chór oraz organy.


Lewandowski napisaÅ‚ kilka zbiorów utworów organowych. Pierwszym z nich byÅ‚y Fünf Fest-Präludien op. 37 z 1871 roku. Kilka kompozycji na organy solo bez tytułów stanowi aneks do drugiego tomu Todah W’simrah. Utwory te powstaÅ‚y na zamówienie gmin żydowskich w Norymberdze, Monachium i Szczecinie i byÅ‚y przeznaczone do wykonywania w momencie cichej modlitwy w trakcie liturgii – stÄ…d ich zróżnicowana dÅ‚ugość, a także możliwość podziaÅ‚u ich na fragmenty i wybiórczego wykonania.

​

Poza wyżej wymienionymi utworami kompozytor wydał zbiory utworów przeznaczonych na instrument klawiszowy (organy, harmonium lub fortepian): Neun kleine Stücke für Harmonium, Orgel oder Klavier op. 44 (1891) oraz Synagogen-Melodien für Harmonium, Orgel oder Klavier op. 47 (1895)[6].


Louis Lewandowski zmarł 3 lutego 1894 roku. Jego grób znajduje się w alei zasłużonych na żydowskim cmentarzu Berlin Weissensee.


[1] www.britannica.com/biography/Louis-Lewandowski, dostęp z dnia 11.03.2020.

[2] www.pw.ipn.gov.pl/pwi/historia/kulisy-powstania-wielko/8548,Wielkie-Ksiestwo-Poznanskie-Polacy-Niemcy-pruska-polityka-1815-1914.html, dostęp z dnia 11.03.2020.

[3] www.chronologia.pl/biogram-ruca17780927b0.html, dostęp z dnia 11.03.2020.

[4] www.jewishencyclopedia.com/articles/9915-lewandowski-louis, dostęp z dnia 11.03.2020.

[5] L. Lewandowski, Todah W'simrah, Ed. Bote & G. Bock, Berlin 1876.

[6] T. Frühauf, German-Jewish Organ Music…, op. cit., s. XII.

Koncert "Wszystkie GÅ‚osy Synagogi"
6 listopada 2022, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie
Jakub Stefek - organy
Chór VRC
Joanna Maluga - dyrygent
fot. Muzeum POLIN / M. Starowieyska

bottom of page