MUZYKA POLSKICH SYNAGOG

Z ogromną radością i dumą informuję, że zostałem laureatem Stypendium Twórczego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP na rok 2025. To jedno z najważniejszych wyróżnień przyznawanych artystom i twórcom w Polsce – uhonorowanie dotychczasowej pracy oraz zaufanie wobec planowanych działań twórczych i badawczych.

W ramach stypendium realizuję autorski projekt pt. „Muzyka synagogalna – nowy repertuar”, którego celem jest odnalezienie, opracowanie i wykonanie utworów muzyki synagogalnej związanej z polskimi synagogami – przede wszystkim z Krakowem i Białymstokiem. To repertuar często zapomniany, niepublikowany, nierzadko znany jedynie z fragmentów rękopisów przechowywanych w rozproszonych zbiorach.

Projekt ma na celu nie tylko zachowanie i ochronę dziedzictwa muzyki żydowskiej, ale również jego twórcze przywrócenie do życia koncertowego. Dzięki wsparciu Ministerstwa mogę prowadzić badania w międzynarodowych archiwach, współpracować z wybitnymi muzykami oraz organizować koncerty i wydarzenia popularyzujące tę unikalną tradycję muzyczną.

To stypendium to dla mnie wielkie wyróżnienie i zobowiązanie – dowód na to, że muzyka synagogalna, której poświęcam swoją pracę artystyczną i badawczą, ma znaczenie we współczesnym dyskursie kulturowym. Dziękuję za zaufanie i zapraszam do śledzenia kolejnych etapów realizacji projektu.

KWERENDA ARCHIWALNA

Pierwszym etapem projektu jest kwerenda archiwalna prowadzona w zbiorach publicznych i prywatnych w Polsce i za granicą. Poszukuję zapomnianych utworów muzyki synagogalnej związanych z polskimi miastami – przede wszystkim Krakowem i Białymstokiem. Praca ta opiera się na badaniach źródłowych, kontaktach z instytucjami kultury oraz analizie zachowanych rękopisów i druków muzycznych.

OPRACOWANIE UTWORÓW

Odnalezione materiały muzyczne wymagają często rekonstrukcji, przepisania z rękopisów i przygotowania do wykonania scenicznego. Każdy utwór poddaję analizie, a następnie opracowuję go z dbałością o kontekst historyczny i liturgiczny. Współpracuję przy tym z językoznawcami, redaktorami muzycznymi i specjalistami od praktyki wykonawczej muzyki żydowskiej.

PRÓBY I KONCERTY

Utwory, które zostaną przygotowane, trafią do przestrzeni koncertowej. Wspólnie z zespołami śpiewaczymi i instrumentalistami pracujemy nad interpretacją, zachowując szacunek dla tradycji, ale też szukając współczesnych środków wyrazu. Koncerty odbędą się w miejscach o szczególnym znaczeniu – w Krakowie, Białymstoku i Szczecinie.

PUBLIKACJA KATALOGU

Zwieńczeniem projektu jest stworzenie katalogu odkrytych utworów. Znajdą się w nim podstawowe informacje o kompozycjach, źródłach, autorach oraz dostępne wersje nutowe. Katalog zostanie udostępniony na stronie internetowej, by stać się narzędziem dla badaczy, muzyków i wszystkich zainteresowanych dziedzictwem muzyki synagogalnej.

Zrealizowano w ramach Stypendium

Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Kwerenda archiwalna

Jednym z najważniejszych elementów mojego projektu jest kwerenda archiwalna, której celem jest odnalezienie i udokumentowanie zapomnianych utworów muzyki synagogalnej, powstałych i wykonywanych niegdyś na ziemiach polskich. Przez ostatnie miesiące odwiedziłem szereg niezwykle cennych i inspirujących miejsc, w tym archiwa i instytucje w Sztokholmie, Jerozolimie, Paryżu, Warszawie, Berlinie i Wiedniu, a także prowadziłem kwerendę zdalną m.in. w zasobach Hebrew Union College w Cincinnati – jednej z najważniejszych na świecie kolekcji muzyki żydowskiej.

Odnalezione przeze mnie utwory pochodzą z synagog Białegostoku, Włocławka, Poznania, Warszawy, Krakowa, Królewca, Tykocina, Łodzi, Częstochowy, Lwowa oraz wielu innych miast, które przed wojną tętniły życiem religijnym i kulturalnym społeczności żydowskiej. Różnorodność materiałów jest ogromna – od prostych szkiców melodii kantorów, zapisanych jedynie w linii melodycznej, po pełne, wirtuozowskie opracowania chóralno-organowe, wymagające zarówno dla solisty, jak i zespołów wokalnych.

W trakcie pracy spotkałem wielu życzliwych i zaangażowanych ludzi – dyrektorów instytucji, badaczy, muzyków, bibliotekarzy, archiwistów i specjalistów z różnych dziedzin. Ich otwartość, wiedza i gotowość do dzielenia się zasobami i doświadczeniem są dla mnie nieocenionym wsparciem. To również pokazuje, jak ważna i aktualna jest potrzeba badań nad dziedzictwem muzyki żydowskiej i jak wiele jeszcze pozostaje do odkrycia.

Odwiedzone instytucje

Styczeń

Sztokholm

Gmina Żydowska w Sztokholmie, Muzeum Żydowskie w Sztokholmie, Królewska Narodowa Biblioteka

Luty

Jerozolima

Marzec

Paryż, Cincinnati

Kwiecień

Warszawa, Berlin

Felicja Blumenthal Music Centre, ANU - Museum of Jewish People, The National Library of Jerusalem

Europejski Instytut Muzyki Żydowskiej w Paryżu, Hebrew Union College w Cincinnati

Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, Biblioteka Instytutu Muzykologii UW, Abraham Geiger Kolleg w Poczdamie, Gmina Żydowska w Berlinie

Maj

Wiedeń, Kraków

Exilarte - Zentrum für verfolgte Musik, Instytut Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego

Wykład i koncert w Białymstoku

26 czerwca 2025 w Centrum im. Ludwika Zamenhofa wygłosiłem wykład o muzyce synagogalnej oraz białostockich kompozytorach i kantorach. Dzień później, w rocznicę zniszczenia Wielkiej Synagogi, wykonaliśmy odkryte przeze mnie utwory związane z tym miastem.

WIĘCEJ

Nowe utwory Ajzensztadta

5 września 2025 podczas koncertu w ramach Międzynarodowych Dni Muzyki Żydowskiej Match Match Ensemble kierunkiem Lilianny Krych wykonał dwa odkryte przeze mnie utwory Dawida Ajzensztadta, tym samym wzbogacając repertuar naszego wieloletniego projektu

WIĘCEJ

Muzyka krakowskich synagog

16 listopada 2025 roku w Synagodze Tempel w Krakowie odbył się wyjątkowy koncert, podczas którego zabrzmiały utwory między innymi Eliezera Goldberga, Barucha Kinstlera, Borucha Schorra i Abrahama Binbauma. Koncert został w całości zarejestrowany audio i wideo.

WIĘCEJ

Katalog

Lista utworów z zakresu literatury chóralnej polskich synagog, które zostały przeze mnie odnalezione, opracowane lub wykonane podczas realizacji Stypendium twórczego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2025 roku.

Nazwisko	Imię	Ur	Zm	Miasta	Tytuł utworu	Szczegóły publikacji	Skład
AJZENSZTADT	Dawid	1890	1942	Nowy Dwór, Warszawa	Bemozej menucho	rękopis	Chór SATB, kantor solo
AJZENSZTADT	Dawid	1890	1942	Nowy Dwór, Beriln, Ryga, Rostów nad Donem, Warszawa	Berach dodi le-Jom ha-Pesach	„Di Khazonim Velt” (Świat Kantorów - gazeta Związku Kantorów w Polsce), kwiecień 1934	Kantor solo
AJZENSZTADT	Dawid	1890	1942	Nowy Dwór, Warszawa	Lecho dodi	rękopis	Chór SATB, kantor solo
AJZENSZTADT	Dawid	1890	1942	Nowy Dwór, Beriln, Ryga, Rostów nad Donem, Warszawa	Scholosch judos	rękopis	Chór SATB
AJZENSZTADT	Dawid	1890	1942	Nowy Dwór, Beriln, Ryga, Rostów nad Donem, Warszawa	Wehi sheomdo	„Ilustrite Vokh” (Tygodnik Ilustrowany - gazeta wydawana w Warszawie w latach 1928–1929), nr 1, 1928	Głos, fortepian
BACHMANN	Jakub	1846	1905	Sankt Petersburg, Lwów, Budapeszt	Kantata: Psalm 45 „Herzenserguss”	[S.l.], 1879	Dwa chóry, organy
BACHMANN	Jakub	1846	1905	Sankt Petersburg, Lwów, Budapeszt	Uwaszofor godol	C. G. Röder, Leipzig, 1889	Chór SATB, kantor solo, organy
BERGGRÜN	Henryk	1863	1889	Poznań, Hanower	Jehi rotzon	rękopis Synagogen Gesange für Cantoren	Kantor solo
BERGGRÜN	Henryk	1863	1889	Poznań, Hanower	Kaddish	rękopis Synagogen Gesange für Cantoren	Kantor solo
BERGGRÜN	Henryk	1863	1889	Poznań, Hanower	Sim scholom	rękopis Synagogen Gesange für Cantoren	Kantor solo
BERNSTEIN	Abraham Mosze	1878	1933	Białystok, Wilno	Haszkiwenu	rękopis Zbiór Kompozycji Synagogalnych	Chór SATB, kantor solo
BERNSTEIN	Abraham Mosze	1878	1933	Białystok, Wilno	Jismach mosze	Zbiór Kompozycji Synagogalnych cz. III, Wilno, 1931	Chór SATB, kantor solo
BERNSTEIN	Abraham Mosze	1878	1933	Białystok, Wilno	Mim komcho	Zbiór Kompozycji Synagogalnych cz. III, Wilno, 1931	Chór SATB, kantor solo
BERNSTEIN	Abraham Mosze	1878	1933	Białystok, Wilno	Weszomru	rękopis Zbiór Kompozycji Synagogalnych	Chór SATB
BIRNBAUM	Abraham Baer	1865	1922	Częstochowa, Łódź	Jigdal	"Sztuka żydowskiego kantoratu" cz. II, Wydawnictwo "Liturgia", Częstochowa, 1908	Chór SATB
BIRNBAUM	Abraham Baer	1865	1922	Częstochowa, Łódź	Kantata na poświęcenie świątyni	"Sztuka żydowskiego kantoratu" cz. II, Wydawnictwo "Liturgia", Częstochowa, 1908	Chór SATB, chór męski, baryton solo, fisharmonia
BIRNBAUM	Abraham Baer	1865	1922	Częstochowa, Łódź	Min hamezar	"Sztuka żydowskiego kantoratu" cz. II, Wydawnictwo "Liturgia", Częstochowa, 1908	Chór SATB
BIRNBAUM	Abraham Baer	1865	1922	Częstochowa, Łódź	Psalm 150	"Sztuka żydowskiego kantoratu" cz. II, Wydawnictwo "Liturgia", Częstochowa, 1908	Chór SATB, fisharmonia
BIRNBAUM	Abraham Baer	1865	1922	Częstochowa, Łódź	Unsane tokef	"Sztuka żydowskiego kantoratu" cz. II, Wydawnictwo "Liturgia", Częstochowa, 1908	Chór SATB, kantor solo
BIRNBAUM	Eduard	1855	1920	Królewiec	Psalm 24	Meyer, Królewiec, 1896	Soliści: sopran, sopran, alt, tenor, chór, harfa, organy
DAWIDOWICZ	Abraham Cwi	1877	1942	Białystok, Kalisz, Odessa, Warszawa	Bar jochaj	Isschar Fater, Yidishe muzik in polyn tsvishn bayde velt-milkhomes, Tel Awiw, 1970
DWORZAN	Emil	1856	1931	Poznań, Laupheim	5 piesni do słów „Weschomru”	Wyd. własne, Poznań, 1880	Głos solowy, ograny
ERLICH	S. L.			Opole	Tefilas tol we-geszem	Wyd. własne, Opole, 1982	Chór SATB, kantor, organy
ERSLER	Aleksander	1854	1923	Włocławek	Lecho dodi	T'hillah w'simrach cz. I, wyd. własne, Włocławek, 1907	Chór SATB
ERSLER	Aleksander	1854	1923	Włocławek	Kedusza	T'hillah w'simrach cz. II, wyd. własne, Włocławek, 1907	Chór SATB, kantor solo
FAJWISZYS	Izrael	1887	1943	Brody, Kraków, Tarnów, Łódź	Her nor, du shein meidele	Isschar Fater, Yidishe muzik in polyn tsvishn bayde velt-milkhomes, Tel Awiw, 1970	Chór męski, fortepian
GOLDBERG	Eliezer	1843	1920	Kraków	Bejces Jisroel	Udostępnione przez dr Sylwię Jakubczyk - Ślęczkę z Instytutu Muzykologii UJ w Krakowie	Chór SATB
GOLDBERG	Eliezer	1843	1920	Kraków	S’u szeorim	Udostępnione przez dr Sylwię Jakubczyk - Ślęczkę z Instytutu Muzykologii UJ w Krakowie	Chór SATB
GOLDBERG	Eliezer	1843	1920	Kraków	Wechol bojej ojlom	Udostępnione przez dr Sylwię Jakubczyk - Ślęczkę z Instytutu Muzykologii UJ w Krakowie	Chór SATB
HAMBURGER	Eduard			Legnica	Adonoj moloch	Gesange zum gottesdienstlichen Gebrauch an der Sabbath u. Festtagen der israelitischen Gemeinde zu Liegnitz, Legnica 1879.	Chór SATB
KINSTLER	Baruch			Lwów	Keser jitnu lecho	Udostępnione przez dr Sylwię Jakubczyk - Ślęczkę z Instytutu Muzykologii UJ w Krakowie	Chór SATB
KINSTLER	Baruch			Lwów	Kochanecho	Udostępnione przez dr Sylwię Jakubczyk - Ślęczkę z Instytutu Muzykologii UJ w Krakowie	Chór SATB
LOW	Leo	1878	1960	Wilno, Bukareszt, Warszawa, Nowy Jork	Sisu w’simchu	Gershon Ephros, Cantorial Anthology of Traditional and Moder Synagogue Music cz. III, Bloch Publishing Company, Nowy Jork, 1955	Chór SATB
NOAH	Moshe			Łódź	Sh’chuloh achuloh	Anthology of Jewish Music, Edward B. Marks Music Corporation, Nowy Jork, 1955	Chór SATB, kantor solo
NOWAKOWSKI	Dawid	1848	1921	Odessa	Kedusza	Zbiór Kompozycji Synagogalnych cz. III, Wilno, 1931	Chór SATB, kantor solo
RABINOWICZ	Mosze "Bas"			Białystok	Selach no	rękopis	Kantor solo
SCHORR	Baruch	1823	1904	Lwów	En komocho	N'ginoth Baruch Schorr, ed. Israel Schorr, Bloch Publishing Company, Nowy Jork, 1952	Chór SATB, organy
SCHORR	Baruch	1823	1904	Lwów	Himmoze lonu	N'ginoth Baruch Schorr, ed. Israel Schorr, Bloch Publishing Company, Nowy Jork, 1952	Chór SATB
SCHORR	Baruch	1823	1904	Lwów	Kol nidrej	N'ginoth Baruch Schorr, ed. Israel Schorr, Bloch Publishing Company, Nowy Jork, 1952	Chór SATB, kantor solo, organy
SCHORR	Baruch	1823	1904	Lwów	K’wakoross	N'ginoth Baruch Schorr, ed. Israel Schorr, Bloch Publishing Company, Nowy Jork, 1952	Chór SATB, alt solo
SCHORR	Baruch	1823	1904	Lwów, Kamieniec Podolski	Seu scheorim	N'ginoth Baruch Schorr, ed. Israel Schorr, Bloch Publishing Company, Nowy Jork, 1952	Chór SATB
SIROTA	Gerszon	1874	1943	Odessa, Wilno, Warszawa	Jehi rotzon	Londyn: Mazin & Co, 1910	Kantor, fisharmonia
SIROTA	Gerszon	1874	1943	Odessa, Wilno, Warszawa	Weszomru	Londyn: Mazin & Co	Kantor, fisharmonia
VINAVER	Chemjo	1900	1973	Warszawa, Berlin, Nowy Jork	Lecho dodi	Anthology of Jewish Music, Edward B. Marks Music Corporation, Nowy Jork, 1955	Chór SATB, kantor solo
WASSERZUG	Haim	1822	1882	Konin, Nowy Dwór, Łomża, Wilno, Londyn	Kakosow besoras mose	rękopis	Kantor solo
WEINTRAUB	Salomon	1781	1829	Dubno, Zamość, Tykocin, Lwów, Brześć	Elohenu we’Elohe awosenu, t’ka b’szofor godol lechejrusenu	Schire beth Adonai oder Tempelgesänge für den Gottesdienst der Israeliten, wyd. własne, Lipsk, 1859	Chór SATB, kantor solo
WEINTRAUB	Hirsch	1811	1881	Dubno, Królewiec	Howu ladonoj b’ne elim	Schire beth Adonai oder Tempelgesänge für den Gottesdienst der Israeliten, wyd. własne, Lipsk, 1859	Chór SATB
WEINTRAUB	Salomon	1781	1829	Dubno, Zamość, Tykocin, Lwów, Brześć	Ki socher	Schire beth Adonai oder Tempelgesänge für den Gottesdienst der Israeliten, wyd. własne, Lipsk, 1859	Chór SATB
WEINTRAUB	Salomon	1781	1829	Dubno, Zamość, Tykocin, Lwów, Brześć	Uw jom sim Haszem	Schire beth Adonai oder Tempelgesänge für den Gottesdienst der Israeliten, wyd. własne, Lipsk, 1859	Chór SATB
WEINTRAUB	Hirsch	1811	1881	Dubno, Królewiec	W’chach hojo omer	Schire beth Adonai oder Tempelgesänge für den Gottesdienst der Israeliten, wyd. własne, Lipsk, 1859	Chór SATB, kantor solo